Zdrowie psychiczne

Co to jest zdrowie psychiczne?

Światowa Organizacja Zdrowia w 1948 roku wprowadziła ogólną definicję zdrowia psychicznego rozumianą jako: pełny dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny człowieka. Definicja ta jest rozumiana niejednoznacznie z uwagi na różnice kulturowe, indywidualne odczucia oraz różnorodne podejścia naukowe. Większość ekspertów zgadza się co do tego, że zdrowie psychiczne i zaburzenie psychiczne nie są do siebie przeciwstawne, czyli brak rozpoznanej choroby psychicznej nie musi oznaczać zdrowia psychicznego.

Zdrowie psychiczne można rozumieć jako brak chorób, ale nie tylko, też jako zdolność do rozwoju i samorealizacji. Przejawia się dobrym samopoczuciem, pewnością i wiarą w siebie, poczuciem własnej wartości. Kondycja psychiczna wpływa na sposób myślenia, odczuwania i działania. Zdrowie psychiczne pomaga w życiu codziennym w pełni cieszyć się z życia, pokonywać trudności oraz dokonywać właściwych wyborów. Pomaga w adaptacji do norm społecznych i kulturowych.

Pamiętaj: Zdrowie psychiczne to termin wieloznaczny i bardzo ogólnikowy, co sprawia, że nie ma uniwersalnej definicji tego pojęcia. Fakt, że u kogoś nie rozpoznano zaburzeń psychicznych nie jest równoznaczne z tym, że jest zdrowy psychicznie.

Czy prawo chroni zdrowie psychiczne?

Zdrowie psychiczne jest fundamentalnym dobrem człowieka, na skutek czego ochrona praw osób z zaburzeniami psychicznymi należy do podstawowych obowiązków państwa polskiego. Prawo do ochrony zdrowia w Polsce wynika bezpośrednio z art. 68 ust. 1 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej oraz ratyfikowanych przez Polskę norm prawa międzynarodowego.

Podstawowym aktem prawnym regulującym ochronę zdrowia osób z zaburzeniami psychicznymi w Polsce jest ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U z 2017 r. poz. 882 z późn. zm). Najważniejsze zasady tej ustawy zostały wypracowane w oparciu o doświadczenia i związane z nimi ogólne normy ustawodawstwa psychiatrycznego niektórych krajów europejskich i Stanów Zjednoczonych, a także w związku z ratyfikowaniem przez Polskę Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych jak również Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.

Ważne: Prawo do ochrony zdrowia w Polsce wynika z art. 68 ust 1 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej oraz ratyfikowanych umów międzynarodowych.

Podstawowe cele wprowadzenia w życie ustawy o ochronie zdrowia psychicznego:

  • promocja zdrowia psychicznego i zapobieganie zaburzeniom psychicznym;
  • zapewnienie osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej, w tym w ramach centrów zdrowia psychicznego, oraz innych form opieki i pomocy niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym i społecznym;
  • kształtowanie wobec osób z zaburzeniami psychicznymi właściwych postaw społecznych, a zwłaszcza zrozumienia tolerancji, życzliwości, a także przeciwdziałania ich dyskryminacji.

 

Ustawa reguluje obszary dotyczące postępowania leczniczego wobec osób z zaburzeniami psychicznymi (również w stosunku do osoby leczonej bez jej zgody), określa szczegółowe zasady przyjęcia do szpitala psychiatrycznego lub domu pomocy społecznej, wypisywania ze szpitala psychiatrycznego osoby przebywającej tam bez zgody, postępowania przed sądem opiekuńczym w sprawach określonych w ustawie oraz zasad ochrony tajemnicy uzyskanych przez personel w toku leczenia takiej osoby. Szczegółowo ustawa reguluje zasady stosowania środków przymusu bezpośredniego oraz ochrony jej praw.

Pamiętaj: Każdy człowiek ma prawo do ochrony i rozwijania zdrowia psychicznego oraz obowiązek utrzymania i działania na rzecz własnego zdrowia psychicznego.

Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego zawiera zespół instrumentów prawnych, których szczegóły zostały określone przepisami rozporządzeń wykonawczych do ustawy. Są to następujące rozporządzenia:

  1. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 8 lutego 2017 r. w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2017 -2022 (Dz. U. z 2017 r. poz.458);
  2. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 kwietnia 2013 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania zajęć rewalidacyjno-wychowawczych dla dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim (Dz. U. z 2013 r. poz. 529);
  3. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 stycznia 2014 r. w sprawie zajęć rehabilitacji społecznej w domach pomocy społecznej dla osób z zaburzeniami psychicznymi (Dz. U z 2014 r. poz. 250);
  4. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 stycznia 2006 r. w sprawie szczegółowego trybu i sposobu działania Rzecznika Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego ( Dz. U. z 20106 r. nr 16, poz. 126);
  5. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 8 kwietnia 2014 r. w sprawie zajęć rehabilitacyjnych organizowanych w szpitalach psychiatrycznych (Dz. U. z 2014 r. poz. 522);
  6. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 czerwca w sprawie sposobu stosowania i dokumentowania zastosowania przymusu bezpośredniego oraz dokonywania oceny zasadności jego stosowania (Dz. U. z 2012 r. poz.740);
  7. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 kwietnia 2012r. w sprawie wykazu świadczeń stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta, których udzielenie wymaga zgody ( Dz. U. z 2012 r. poz. 494);
  8. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 lipca 2012 r. w sprawie szczegółowego sposobu postępowania w sprawach przyjęcia oraz wypisania ze szpitala psychiatrycznego ( Dz. U. z 2012 r. poz. 854).
Ważne: Opieka zdrowotna nad osobami z zaburzeniami psychicznymi jest wykonywana w ramach podstawowej i specjalistycznej opieki zdrowotnej w formie pomocy doraźnej, ambulatoryjnej, dziennej, szpitalnej i środowiskowej oraz w domach pomocy społecznej.

Kogo chroni ustawa o ochronie zdrowia psychicznego?

Bezsprzecznie osoby cierpiące na zaburzenia psychiczne powinny być otoczone szczególną ochroną, opieka i życzliwością. Pojęcie osoby z zaburzeniami psychicznymi jest zdefiniowane ustawowo. Do osób z takimi zaburzeniami zalicza się:

  • osobę chorą psychicznie (wykazująca zaburzenia psychotyczne),
  • osobę upośledzoną umysłowo,
  • osobę wykazującą inne zakłócenia czynności psychicznych, które zgodnie ze stanem wiedzy medycznej zaliczane są do zaburzeń psychicznych, a osoba ta wymaga świadczeń zdrowotnych lub innych form pomocy i opieki niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym lub społecznym.

 

Pamiętaj: Choroba psychiczna może dotknąć każdego bez względu na płeć, rasę, stan społeczny, aktywność zawodową. Styl życia, a także środowisko naturalne i społeczne, w którym żyjemy, powodują że nasze zdrowie psychiczne narażone jest na wiele zagrożeń. Bardzo duży wpływ na nasze zdrowie psychiczne wywierają również uzależnienia tj. od alkoholu, od substancji psychoaktywnych, behawioralne (od czynności, np. pracy, zakupów, internetu).

Kto zapewnia ochronę zdrowia psychicznego w Polsce?

Według ustawy ochronę zdrowia psychicznego zapewniają organy administracji rządowej i samorządowej oraz powołane do tego instytucje. Ustawa zapewnia prawo udziału w działaniach na rzecz ochrony zdrowia psychicznego stowarzyszeniom i innym organizacjom społecznym, fundacjom, samorządom zawodowym, kościołom i innym związkom wyznaniowym oraz grupom samopomocy pacjentów i ich rodzin, a także innym osobom fizycznym i prawnym.

W celu ochrony praw pacjentów, w tym osób z zaburzeniami psychicznymi, w 2009 r. powołany został Rzecznik Praw Pacjenta, który wykonuje swoje zadania określone w ustawie z dnia 6 listopada 2008r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz. U z 2017 r. poz. 1318 z późn. zm). Rzecznik Praw Pacjenta jest centralnym organem administracji rządowej.

Ważne: Celem działania Rzecznika Praw Pacjenta jest ochrona praw pacjenta. Od 30 października 2017 r. funkcję tą pełni Bartłomiej Łukasz Chmielowiec.

Autor: Mirosława Kałdowska
Źródła:
Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U z 2017 poz. 882 z późn. zm.) Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz. U z 2017 poz. 1318 z późn. zm.) P. Gałecki, K. Bobińska, K. Eichstaedt, Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego. Komentarz, Wydanie 2, Wolters Kluwer Warszawa 2016 http://www.rpp.gov.pl/